Upadłość konsumencka została wprowadzona do polskiego porządku prawnego w 2009 roku. Ostatnia znacząca nowelizacja tej regulacji , weszła w życie z dniem 31 grudnia 2014 roku. Tamta nowelizacja po raz pierwszy, zaczęła wprowadzać łagodniejsze wymagania odnośnie możliwości ogłoszenia upadłości konsumenckiej.
Podpisana nowelizacja ustawy „Prawo upadłościowe” przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę, wprowadza spore zmiany w zakresie kształtowania się postępowań z upadłości konsumenckiej. Celami zmian w obowiązujących przepisach było udoskonalenie obecnego modelu upadłości konsumenckiej oraz uproszczenia wybranych procedur . Na zmianach w upadłości konsumenckiej mogą skorzystać osoby, które przyczyniły się do powstania stanu niewypłacalności, natomiast dłużnicy , którzy stali się niewypłacalni z przyczyn losowych, mogą ubiegać się o oddłużenie na gruncie obowiązujących przepisów.
Jak podkreślało wielokrotnie Ministerstwo Sprawiedliwości, wpadnięcie w niemożliwe lub trudne do spłacenia długi nie powinno spychać człowieka na margines społeczny i z dnia na dzień pozbawiać go wszystkiego. W związku z powyższym nowelizacja przepisów w zakresie upadłości konsumenckiej zawiera rozwiązania, które pozwolą takim osobom bezpiecznie wyjść z zadłużenia i odbudować normalne życie, bez wiecznego strachu przed komornikiem. Zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwości procedura uproszczona wprowadzana nowelizacją ma być stosowana , jeśli dłużnik wykaże iż nie posiada żadnego majątku.
Z drugiej strony zarówno eksperci, jak i wierzyciele przestrzegają przed zbyt dużą elastycznością w proponowanych rozwiązaniach wobec dłużników, zwłaszcza tych najbardziej niewypłacalnych, co może powodować trudności z dochodzeniem swoich praw przez wierzycieli. Czy tak będzie, czas pokaże.
Analizując zmiany spowodowane nowelizacją ustawy „Prawo upadłościowe” należy przypomnieć sobie czym na gruncie obowiązujących przepisów jest tzw. upadłość konsumencka. A zatem, jest to typ postępowania sądowego przewidzianego dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej , czyli konsumentów, którzy stali się niewypłacalni. Niewypłacalność w tym zakresie oznacza stan. w którym dłużnik nie jest w stanie wykonywać swoich wymaganych zobowiązań pieniężnych , na przykład: spłacać zaciągniętych pożyczek, brak środków na opłaty za rachunki związane z codziennym funkcjonowaniem.
Upadłość konsumencka spełnia dwie podstawowe funkcje tj. oddłużenia niewypłacalnego konsumenta – w postaci umorzenia całości lub części długów oraz windykacyjną – polegającą na odzyskaniu należności przez wierzycieli.
Nowelizacja ustawy „Prawo upadłościowe” wprowadza zmiany polegające na :
• Możliwości wystąpienia przez osoby nieprowadzące działalności gospodarczej z wnioskiem o ogłoszenie upadłości w uproszczonej procedurze tj. bez wyznaczania sędziego-komisarza . Ma to istotne znaczenie dla odciążenia administracji sądowej i spowodowania, że sądy będą mogły się skupić na bardziej złożonych sprawach związanych z restrukturyzacją i upadłością przedsiębiorców. Ważnym novum w tej kwestii jest możliwość pełnienia funkcji sędziego-komisarza przez referendarzy sądowych.
• Możliwości zawierania przez dłużników układów z wierzycielami, z ograniczonym do minimum udziałem sądu, pod kierunkiem doradcy restrukturyzacyjnego, który jednocześnie będzie czuwał na wykonaniem tak zawartego układu.
• Najważniejsza zmiana, z punktu widzenia konsumenta, odejście od konieczności badania przez Sąd – na etapie ogłaszania upadłości- stopnia zawinienia dłużnika , w doprowadzeniu lub pogłębieniu stanu niewypłacalności. Niewłaściwe zachowanie dłużnika będzie w dalszym ciągu podlegało ocenie Sądu, ale dopiero na etapie ustalania planu spłat, a zatem wtedy gdy o zachowaniach dłużnika będą mogli wypowiedzieć się także wierzyciele i wtedy podejmowana będzie decyzja czy możliwa jest odmowa oddłużenia. Możliwość odmowy oddłużenia ograniczono do sytuacji celowego działania nakierowanego na zmniejszanie majątku, a więc prowadzącego do oczywistego i wynikającego ze złej woli pokrzywdzenia wierzycieli i dłużnika . Natomiast ustalenie innych istotnych uchybień w zachowaniach dłużnika nie będzie wyłączało oddłużenia, będzie powodować wydłużenie planu spłaty wierzycieli do 84 miesięcy, zamiast 36 miesięcy spłaty dla rzetelnego dłużnika
• Rozszerzeniu na przedsiębiorców, będących osobami fizycznymi (jednoosobowe działalności gospodarcze) ochrony przed bezdomnością na równych prawach z konsumentami. Zmiana przepisów oznacza, że z sumy ze sprzedaży nieruchomości wydzielana będzie kwota, która będzie odpowiadała przeciętnemu czynszowi za najem w tej samej miejscowości, za którą dłużnik przez dwa lata będzie mógł wynajmować mieszkanie. Wynika to z efektu uchylenia art. 2 ust.1a prawa upadłościowego.
• Możliwości zgłaszania wierzytelności bezpośrednio doradcy restrukturyzacyjnemu , pełniącemu funkcje syndyka. Co więcej, czynność taka przerywa bieg przedawnienia.
• Możliwości stosowania w upadłości konsumenckiej przepisów o sprzedaży majątku upadłego konsumenta w trybie likwidacji tzw. pre-pack, czyli sytuacji , kiedy ogłoszenie upadłości dłużnika następuje przy jednoczesnym zachowaniu przedsiębiorstwa dłużnika.
Bez zmian w stosunku do obowiązującego stanu prawnego w zakresie upadłości konsumenckiej pozostają zobowiązania niepodlegające umorzeniu czyli zobowiązania o charakterze alimentacyjnym, naprawienia szkody wynikłej z przestępstwa oraz z rent w ramach odszkodowań za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci, a także w zakresie wierzytelności pominiętej we wniosku o upadłość, która później nie została zgłoszona przez wierzyciela. Natomiast umorzeniu podlegać będą zobowiązania publicznoprawne ( podatki, ZUS-y) jak również prywatnoprawne ( kredyty bankowe).
Przyjęte rozwiązania zgodnie z zapisami nowelizacji ustawy „ Prawo upadłościowe” w większości zaczną obowiązywać po 6 miesiącach od ich ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, z wyjątkiem niektórych zmian , które wejdą w życie odpowiednio po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.