Coraz częściej sprawy związane ze służebnością przesyłu trafiają do sądów, właściciele nieruchomości na których zlokalizowano urządzenia przesyłowe (należące między innymi do zakładów energetycznych) żądają zapłaty za korzystanie z ich nieruchomości. Przedsiębiorcy, korzystający z tych nieruchomości podnoszą, że doszło do zasiedzenia służebności i na tej podstawie odmawiają zapłaty. Co mówią na ten temat przepisy ?
Zgodnie z art. 3051 Kodeksu Cywilnego nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne nie należące do części składowych nieruchomości, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń.
Wskazany powyżej przepis stanowi definicję służebności przesyłu. Instytucja ta została wprowadzona do kodeksu cywilnego w wyniku zmiany dokonanej 30 maja 2008 roku, która weszła w życie 3 sierpnia 2008 roku. Istotą tej służebności jest możliwość korzystania przez przedsiębiorcę z cudzej nieruchomości w celu zapewniania funkcjonowania urządzeń przesyłowych należących do niego. Służebność przesyłu może powstać między innymi na skutek zawarcia umowy pomiędzy właścicielem nieruchomości a przedsiębiorcą, na skutek orzeczenia sądu, jak również poprzez zasiedzenie.
Ten ostatni sposób powstania służebności przesyłu jest przedmiotem wielu sporów. Zasiedzenie bowiem powoduje nabycie własności rzeczy (lub innego prawa) przez osobę niebędącą właścicielem, na skutek upływu czasu. Kodeks cywilny w przypadku nieruchomości przewiduje dwa terminy zasiedzenia – dwudziestoletni i trzydziestoletni. Upływ czasu, po którym nabywa się własność, uzależniony jest od dobrej (pierwszy termin) bądź złej wiary (drugi termin) osoby, która zmierza do zasiedzenia. Ważną kwestią jest również to, że posiadanie musi mieć charakter samoistny, którego istota sprowadza się do tego, że osoba będąca posiadaczem samoistnym wykonuje w stosunku do danej rzeczy uprawnienia tak jak właściciel. Odnosząc powyższe do służebności przesyłu należy zauważyć, że zgodnie z przepisami można taką służebność zasiedzieć. Biorąc jednak pod uwagę wskazaną długość czasu niezbędną do dokonania zasiedzenia oraz fakt, że przepisy te obowiązują od 2008 roku mogło by się wydawać, że do takiego zasiedzenia jeszcze nie doszło.
Kwestia ta została rozstrzygnięta przez Sąd Najwyższy, który w Uchwale Izby Cywilnej z dnia 7 października 2008 r. III CZP 89/08 stwierdził, że „Przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu (art. 305[1] – 305[4] KC) dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa.” Orzeczenie to jest korzystne dla właścicieli nieruchomości jak również dla przedsiębiorców, którzy zasiedzieli taką służebność. Należy w tym miejscu wspomnieć, że służebność przesyłu co do zasady ustanawiana jest za wynagrodzeniem, chyba, że właściciel nieruchomości w sposób niebudzący wątpliwości zrzeknie się takiego wynagrodzenia. Rozważając kwestię zasiedzenia służebności przesyłu należy również zwrócić uwagę, na orzecznictwo Sądu Najwyższego, które wskazuje od kiedy przedsiębiorstwa państwowe mogły dokonywać zasiedzenia takich służebności. W wyroku z dnia 9 grudnia 2009 roku IV CSK 291/09 Sąd Najwyższy stwierdził, że: „Przedsiębiorstwa państwowego nie można uznać w okresie do dnia 1.2.1989 r. za samoistnego posiadacza nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności gruntowej (art. 352 KC). Oznacza to, że niedopuszczalne jest zaliczanie posiadania przez przedsiębiorstwo państwowe wykonywanego przed tą datą do okresu potrzebnego do nabycia służebności przez zasiedzenie przez następcę prawnego tego przedsiębiorstwa.”
Powyższy wyrok jest korzystny z punktu widzenia właścicieli nieruchomości, należy jednak wskazać, że istnieje odmienna linia orzecznicza wyrażona między innymi w Postanowieniu Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 12 stycznia 2012 r. IV CSK 183/11, zgodnie z którym „Nie ma żadnych podstaw do przyjęcia, iż posiadanie służebności przesyłowej przez przedsiębiorstwo państwowe przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej kodeks cywilny z 1989 r. nie było posiadaniem w rozumieniu art. 352 § 1 KC i nie mogło prowadzić do zasiedzenia.”.
Konkludując przed wystąpieniem na drogę sądową warto zwrócić uwagę na aktualne orzeczenia Sądu Najwyższego odnoszące się do służebności przesyłu oraz orzeczenia wydawane przez sąd, przed którym będzie toczyło się dane postępowanie.