Z raportów Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że liczba nowo zawieranych małżeństw pozostaje od 2013 r. na poziomie poniżej 200 tys., w 2018 r. zarejestrowano nieco ponad 192 tys. nowych związków. Co roku orzekanych jest – średnio – ok. 65 tys. rozwodów (po szczycie w 2006 r., kiedy było ich prawie 72 tys.). Około 1/3 zawartych małżeństw kończy się zatem rozwodem. Jak wskazują statystyki, rozwód jest zatem problemem, który dotyka na prawdę dużej ilości osób.

W 2018 r. zostało rozwiązanych przez sąd niespełna 63 tys. małżeństw. Liczba rozwodów w miastach jest prawie 3-krotnie wyższa niż na wsi. Rozwiedzeni małżonkowie przeżywają ze sobą średnio ok. 13–14 lat. Na przestrzeni lat podwyższa się także wiek małżonków podejmujących decyzję o rozwodzie – w 2018 r. statystyczny rozwodzący się mężczyzna miał prawie 42 lata, a kobieta 38 lat, tj. byli o 2 lata starsi niż w 2000 r. i o 3 lata niż w 1990 r.

***

            Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej KRO) reguluje zarówno sposób i konsekwencje zawarcia małżeństwa, jak również sposób i konsekwencje jego ustania, w tym rozwiązania małżeństwa przez rozwód. Zgodnie z art. 56 KRO jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Rozkład pożycia małżonków jest zupełny, gdy wszystkie więzy łączące małżonków (duchowe, fizyczne i gospodarcze) uległy zerwaniu. Jeżeli przy zupełnym braku więzi duchowej i fizycznej pozostały pewne elementy więzi gospodarczej, wywołane szczególnymi okolicznościami (np. wspólnym zamieszkiwaniem), rozkład pożycia można mimo to uznać za zupełny. Rozkład pożycia jest trwały, gdy doświadczenie życiowe pozwala przyjąć, że na tle okoliczności konkretnej sprawy nie ma szans na powrót do wspólnego pożycia małżonków. Obie przesłanki orzeczenia rozwodu, tj. zupełność rozkładu pożycia i jego trwałość muszą występować łącznie. Zupełność bowiem rozkładu pożycia nie zawsze łączy się z jego trwałością. Niekiedy może nastąpić zupełny rozkład pożycia, jednakże z okoliczności sprawy mogą wskazywać, że po pewnym czasie można oczekiwać przywrócenia pożycia.

            Ustawodawca uzależnia rozwiązanie małżeństwa przez rozwód od zaistnienia wskazanych wyżej przesłanek pozytywnych, oraz nie istnienia przesłanki negatywnej. Zgodnie z przepisem art. 56 KRO mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego kształtują postępowanie w sprawach o rozwód w taki sposób, aby wyrok rozwodowy rozstrzygał o całokształcie spraw dotyczących rodziny. Podstawowym elementem każdego wyroku rozwodowego jest orzeczenie o rozwiązaniu małżeństwa, natomiast pozostałe rozstrzygnięcia zawarte w wyroku rozwodowym uzależnione są właśnie od decyzji o rozwiązaniu małżeństwa stron przez rozwód.

Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w wyroku orzekającym rozwód sąd obligatoryjnie (obowiązkowo) orzeka:

• o rozwiązaniu małżeństwa,
• o tym, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia, przy czym na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie,
• o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem (bądź dziećmi) obojga małżonków,
• o kontaktach rodziców z dzieckiem (dziećmi),
• o tym, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka (alimenty),
• o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków, jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie.

Ponadto w wyroku rozwodowym Sąd może orzec (ale nie ma takiego obowiązku) o:

• eksmisji małżonka na żądanie drugiego małżonka, w wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie,
• podziale wspólnego mieszkania małżonków albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, na zgodny wniosek stron i jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział mieszkania bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe,
• podziale majątku wspólnego małżonków, na wniosek jednego z małżonków, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu,
• obowiązku alimentacyjnym jednego z małżonków względem drugiego małżonka, na jego żądanie.

W pozwie inicjującym postępowanie w sprawie o rozwód należy zatem w sposób precyzyjny i wyczerpujący określić, w jaki sposób sąd uregulować ma kwestie podlegające obowiązkowemu rozstrzygnięciu (w szczególności, czy domagamy się rozwodu z orzekaniem o winie, któremu z małżonków sąd powinien powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej, a także w jaki sposób mają zostać uregulowane kontakty z dzieckiem oraz obowiązek alimentacyjny).

Ponadto wskazać należy, czy i jakie dodatkowe rozstrzygnięcia mają znaleźć się w treści wyroku rozwodowego (np. obowiązek alimentacyjny jednego z małżonków względem drugiego małżonka, żądanie eksmisji drugiego małżonka.) Należy przy tym pamiętać, że aby wnioski zawarte w pozwie o rozwód miały szansę na pozytywne rozstrzygnięcie przez sąd powinny być należycie uzasadnione i poparte odpowiednimi dowodami. I tu nieodzowna staje się pomoc profesjonalnego i doświadczonego pełnomocnika procesowego, który umiejętnie sporządzi i uzasadni wnioski pozwu.

            Sąd orzekając rozwód, orzeka czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia, a jedynie na zgodne żądanie małżonków zaniecha orzekania o winie. Ostatnie szczegółowe statystyki z roku 2017 wskazują, że spośród 65 257 rozwodów jakie orzeczono w tym roku, orzeczenie o winie zapadło w 15 156 wyroków rozwodowych, przeważała wyłączna wina męża – 9 654 wyroków. Z winy żony orzeczono 2 386 rozwodów, a z winy obojga małżonków w 3 116 sprawach. Aż 50 101 spraw zakończyło się natomiast rozwodem bez orzekania o winie.

            W tym miejscu należy zaznaczyć, że stwierdzenie w wyroku rozwodowym winy jednego z małżonków w powstaniu rozkładu pożycia stanowi ujemną ocenę moralną jego postępowania, która może pociągać za sobą doniosłe skutki prawne. Tym samym przy dokonywaniu oceny zachowania małżonków w płaszczyźnie winy rozkładu pożycia punktem odniesienia są stosunki pomiędzy samymi małżonkami (lub ewentualnie z rodziną współmałżonka), a przy orzekaniu o władzy rodzicielskiej oraz osobistych kontaktach rodzica z dzieckiem decydujące znaczenie ma ocena sytuacji dziecka, jednakże w przypadku stwierdzenia wyłącznej winy w rozkładzie pożycia jednego z małżonków, sąd powinien zwrócić szczególną uwagę, czy dany małżonek będzie po rozwodzie sprawował władzę rodzicielską zgodnie z dobrem dziecka. 

            Ponadto wina odgrywa rolę na kilku innych obszarach. Po pierwsze, jest elementem konstytuującym zakaz orzekania rozwodu, gdy domaga się go małżonek wyłącznie winny rozkładowi pożycia. Najważniejsze jednak, że element winy występuje na obszarach obowiązku alimentacyjnego względem byłego małżonka, ze zróżnicowaniem skutków w tym względzie w odniesieniu do sytuacji braku takiej winy po obu stronach albo wspólnej winy i wreszcie winy wyłącznej tylko jednego małżonka.

            Konsekwencją orzeczenia rozwodu jest powstanie rozdzielności majątkowej między małżonkami, konieczność dokonania podziału majątku dorobkowego. Żądanie podziału majątku dorobkowego można zgłosić już w pozwie rozwodowym, z tym zastrzeżeniem iż zostanie rozpoznane przez sąd rozpoznający powództwo o rozwód pod warunkiem iż nie przedłuży postępowania. Kolejną konsekwencją orzeczenia rozwodu z winy jednego tylko z małżonków może być dokonanie podziału majątku dorobkowego z uwzględnieniem stopnia przyczyniania się każdego z małżonków do jego powstania.

***

Proces rozwodowy może trwać bardzo długo. Dlatego konieczne może stać się wydanie postanowienia, które zabezpieczy interes strony na czas trwania rozprawy rozwodowej. Postępowanie zabezpieczające to postępowanie samodzielne, odgrywające znaczną rolę w procesie ochrony praw stron i uczestników postępowania cywilnego. Ma ono jednak charakter tymczasowy, gdyż postanowienia wydawane w jego trakcie normują sytuację prawną jedynie do czasu wydania merytorycznego rozstrzygnięcia w sprawie lub do czasu zmiany okoliczności, na których podstawie zostało wydane postanowienie.

Wnioski o zabezpieczenie mogą dotyczyć: zabezpieczenia władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, uregulowania kontaktów rodzica z dziećmi, świadczeń alimentacyjnych, sposobu korzystania ze wspólnego mieszkania. Nie można wnosić o zabezpieczenie wniosku dotyczącego eksmisji jednego z małżonków, jak również wniosku dotyczącego podziału majątku wspólnego małżonków.

Jak zatem widać sprawa rozwodowa bardzo rzadko wiąże się jedynie z orzeczeniem rozwodu. Zazwyczaj łączy się ona z wieloma dodatkowymi kwestiami. Dzięki pomocy prawnika (radcy prawnego lub adwokata) sprawy rozwodowe zazwyczaj kończą się szybciej i z lepszym skutkiem w porównaniu do sytuacji, gdy małżonek występuje sam w swoim imieniu. Profesjonalny pełnomocnik to osoba niezaangażowana emocjonalnie, dzięki czemu jest ona bardziej obiektywna i może lepiej reprezentować interesy klienta aniżeli on sam.

Opracowano na podstawie:

Sytuacja demograficzna Polski do 2018 roku. Tworzenie i rozpad rodzin. Rocznik Demograficzny 2018 (opracowanie za rok 2017). Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny