Z raportów Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że liczba nowo zawieranych małżeństw pozostaje od
2013 r. na poziomie poniżej 200 tys., w 2018 r. zarejestrowano nieco ponad 192
tys. nowych związków. Co roku orzekanych jest – średnio – ok. 65 tys. rozwodów
(po szczycie w 2006 r., kiedy było ich prawie 72 tys.). Około 1/3 zawartych
małżeństw kończy się zatem rozwodem. Jak wskazują statystyki, rozwód jest zatem
problemem, który dotyka na prawdę dużej ilości osób.
W 2018
r. zostało rozwiązanych przez sąd niespełna 63 tys. małżeństw. Liczba rozwodów
w miastach jest prawie 3-krotnie wyższa niż na wsi. Rozwiedzeni małżonkowie przeżywają ze sobą
średnio ok. 13–14 lat. Na przestrzeni lat podwyższa się także wiek małżonków
podejmujących decyzję o rozwodzie – w 2018 r. statystyczny rozwodzący się
mężczyzna miał prawie 42 lata, a kobieta 38 lat, tj. byli o 2 lata starsi niż w
2000 r. i o 3 lata niż w 1990 r.
***
Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej KRO) reguluje zarówno
sposób i konsekwencje zawarcia małżeństwa, jak również sposób i konsekwencje
jego ustania, w tym rozwiązania małżeństwa przez rozwód. Zgodnie z art. 56
KRO jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład
pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez
rozwód. Rozkład pożycia małżonków jest zupełny, gdy wszystkie
więzy łączące małżonków (duchowe, fizyczne i gospodarcze) uległy zerwaniu.
Jeżeli przy zupełnym braku więzi duchowej i fizycznej pozostały pewne elementy
więzi gospodarczej, wywołane szczególnymi okolicznościami (np. wspólnym
zamieszkiwaniem), rozkład pożycia można mimo to uznać za zupełny. Rozkład
pożycia jest trwały, gdy doświadczenie życiowe pozwala przyjąć, że na tle
okoliczności konkretnej sprawy nie ma szans na
powrót do wspólnego pożycia małżonków. Obie przesłanki orzeczenia rozwodu, tj. zupełność rozkładu pożycia i jego trwałość muszą występować
łącznie. Zupełność bowiem rozkładu pożycia nie zawsze łączy się z jego
trwałością. Niekiedy może nastąpić zupełny rozkład pożycia, jednakże z okoliczności sprawy mogą wskazywać, że po pewnym
czasie można oczekiwać przywrócenia pożycia.
Ustawodawca uzależnia rozwiązanie małżeństwa
przez rozwód od zaistnienia wskazanych wyżej przesłanek pozytywnych, oraz nie
istnienia przesłanki negatywnej. Zgodnie z przepisem art. 56 KRO mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli
wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków
albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami
współżycia społecznego. Rozwód nie jest również dopuszczalny,
jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi
małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w
danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Przepisy Kodeksu
rodzinnego i opiekuńczego kształtują postępowanie w sprawach o rozwód w taki
sposób, aby wyrok rozwodowy rozstrzygał o całokształcie spraw dotyczących
rodziny. Podstawowym
elementem każdego wyroku rozwodowego jest orzeczenie o rozwiązaniu małżeństwa,
natomiast pozostałe rozstrzygnięcia zawarte w wyroku rozwodowym uzależnione są
właśnie od decyzji o rozwiązaniu małżeństwa stron przez rozwód.
Zgodnie z
przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w wyroku orzekającym rozwód sąd
obligatoryjnie (obowiązkowo) orzeka:
- o rozwiązaniu małżeństwa,
- o tym, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia, przy czym na
zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie,
- o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem (bądź dziećmi)
obojga małżonków,
- o kontaktach rodziców z dzieckiem (dziećmi),
- o tym, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia
kosztów utrzymania i wychowania dziecka (alimenty),
- o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania przez czas wspólnego w nim
zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków, jeżeli małżonkowie zajmują wspólne
mieszkanie.
Ponadto w wyroku
rozwodowym Sąd może orzec (ale nie ma takiego obowiązku) o:
- eksmisji małżonka na żądanie drugiego małżonka, w wypadkach wyjątkowych,
gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne
zamieszkiwanie,
- podziale wspólnego mieszkania małżonków albo o przyznaniu mieszkania
jednemu z małżonków, na zgodny wniosek stron i jeżeli drugi małżonek wyraża
zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia
zastępczego, o ile podział mieszkania bądź jego przyznanie jednemu z małżonków
są możliwe,
- podziale majątku wspólnego małżonków, na wniosek jednego z małżonków, jeżeli
przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu,
- obowiązku alimentacyjnym jednego z małżonków względem drugiego małżonka,
na jego żądanie.
W pozwie
inicjującym postępowanie w sprawie o rozwód należy zatem w sposób precyzyjny i
wyczerpujący określić, w jaki sposób sąd uregulować ma kwestie podlegające
obowiązkowemu rozstrzygnięciu (w szczególności, czy domagamy się rozwodu z
orzekaniem o winie, któremu z małżonków sąd powinien powierzyć wykonywanie
władzy rodzicielskiej, a także w jaki sposób mają zostać uregulowane kontakty z
dzieckiem oraz obowiązek alimentacyjny).
Ponadto wskazać
należy, czy i jakie dodatkowe rozstrzygnięcia mają znaleźć się w treści wyroku
rozwodowego (np. obowiązek alimentacyjny jednego z małżonków względem drugiego
małżonka, żądanie eksmisji drugiego małżonka.) Należy przy tym pamiętać, że aby
wnioski zawarte w pozwie o rozwód miały szansę na pozytywne rozstrzygnięcie
przez sąd powinny być należycie uzasadnione i poparte odpowiednimi dowodami. I
tu nieodzowna staje się pomoc profesjonalnego i doświadczonego pełnomocnika
procesowego, który umiejętnie sporządzi i uzasadni wnioski pozwu.
Sąd orzekając rozwód, orzeka czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu
pożycia, a jedynie na zgodne żądanie małżonków zaniecha
orzekania o winie. Ostatnie szczegółowe statystyki z roku 2017 wskazują,
że spośród 65 257 rozwodów jakie orzeczono w tym
roku, orzeczenie o winie zapadło w 15 156
wyroków rozwodowych, przeważała wyłączna wina męża – 9 654 wyroków. Z winy żony orzeczono 2 386
rozwodów, a z winy obojga małżonków w 3 116
sprawach. Aż 50 101 spraw
zakończyło się natomiast rozwodem bez orzekania o winie.
W tym miejscu należy zaznaczyć, że stwierdzenie w wyroku
rozwodowym winy jednego z małżonków w powstaniu rozkładu pożycia stanowi ujemną ocenę moralną jego
postępowania, która może pociągać za sobą doniosłe skutki prawne. Tym samym przy dokonywaniu oceny zachowania małżonków w
płaszczyźnie winy rozkładu pożycia punktem odniesienia są stosunki pomiędzy
samymi małżonkami (lub ewentualnie z rodziną współmałżonka), a przy orzekaniu o
władzy rodzicielskiej oraz osobistych kontaktach rodzica z dzieckiem decydujące
znaczenie ma ocena sytuacji dziecka, jednakże w przypadku stwierdzenia
wyłącznej winy w rozkładzie pożycia jednego z małżonków, sąd powinien zwrócić
szczególną uwagę, czy dany małżonek będzie po
rozwodzie sprawował władzę rodzicielską zgodnie z dobrem dziecka.
Ponadto
wina odgrywa rolę na kilku innych obszarach. Po pierwsze, jest elementem
konstytuującym zakaz orzekania rozwodu, gdy domaga się go małżonek wyłącznie winny
rozkładowi pożycia. Najważniejsze jednak, że element winy występuje na
obszarach obowiązku alimentacyjnego względem byłego małżonka, ze zróżnicowaniem
skutków w tym względzie w odniesieniu do sytuacji braku takiej winy po obu
stronach albo wspólnej winy i wreszcie winy wyłącznej tylko jednego małżonka.
Konsekwencją orzeczenia rozwodu jest
powstanie rozdzielności majątkowej między małżonkami, konieczność dokonania
podziału majątku dorobkowego. Żądanie podziału majątku dorobkowego można
zgłosić już w pozwie rozwodowym, z tym zastrzeżeniem iż zostanie rozpoznane
przez sąd rozpoznający powództwo o rozwód pod warunkiem iż nie przedłuży
postępowania. Kolejną konsekwencją orzeczenia rozwodu z winy jednego tylko z
małżonków może być dokonanie podziału majątku dorobkowego z uwzględnieniem
stopnia przyczyniania się każdego z małżonków do jego powstania.
***
Proces rozwodowy może trwać bardzo długo. Dlatego
konieczne może stać się wydanie postanowienia, które zabezpieczy interes strony
na czas trwania rozprawy rozwodowej. Postępowanie zabezpieczające to
postępowanie samodzielne, odgrywające znaczną rolę w procesie ochrony praw
stron i uczestników postępowania cywilnego. Ma ono jednak charakter
tymczasowy, gdyż postanowienia wydawane w jego trakcie normują sytuację prawną
jedynie do czasu wydania merytorycznego rozstrzygnięcia w sprawie lub do czasu
zmiany okoliczności, na których podstawie zostało wydane postanowienie.
Wnioski o zabezpieczenie mogą dotyczyć: zabezpieczenia władzy rodzicielskiej nad wspólnymi
małoletnimi dziećmi, uregulowania kontaktów rodzica z dziećmi, świadczeń
alimentacyjnych, sposobu korzystania ze wspólnego mieszkania. Nie można wnosić o zabezpieczenie
wniosku dotyczącego eksmisji jednego z małżonków, jak również wniosku
dotyczącego podziału majątku wspólnego małżonków.
Jak zatem widać sprawa rozwodowa bardzo
rzadko wiąże się jedynie z orzeczeniem rozwodu. Zazwyczaj łączy się ona z
wieloma dodatkowymi kwestiami. Dzięki pomocy prawnika (radcy prawnego lub
adwokata) sprawy rozwodowe zazwyczaj kończą się szybciej i z lepszym skutkiem w
porównaniu do sytuacji, gdy małżonek występuje sam w swoim imieniu. Profesjonalny pełnomocnik to osoba niezaangażowana emocjonalnie,
dzięki czemu jest ona bardziej obiektywna i może lepiej reprezentować interesy
klienta aniżeli on sam.
Opracowano na podstawie:
Sytuacja demograficzna Polski do 2018 roku. Tworzenie i
rozpad rodzin. Rocznik
Demograficzny 2018 (opracowanie za rok 2017). Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r.
Kodeks cywilny